2017 yılında kabul edilen reform stratejisi, devlet mülkiyetinin özelleştirilmesi de dahil olmak üzere bankacılık sektöründe reform yapılmasını sağlamıştır. Ekonomik Araştırma ve Reform Merkezi’nden Khalilulloh Khamidov son 4 yılda, bu sektörün gelişiminde, esas olarak Eylül 2017’de para politikasının serbestleştirilmesinden ve ulusal para biriminin serbest dolaşımından kaynaklanan büyük değişiklikler olduğunu belirtiyor.
Sektörün gelişme dinamikleri
Geçtiğimiz yıllarda sektörün bir gelişme dinamiği oluştu. 4 ticari banka (Poytakht Bank, Tenge Bank, TBC Bank, Anor Bank), 33 mikro kredi kuruluşu ve 18 rehin mağazası (pawnshop) olmak üzere 55 yeni kredi kuruluşu ortaya çıktı. 2020 yılında 2017 yılına göre %120 artan ticari bankaların aktifleri büyüdü. Aktiflerin ortalama yıllık reel büyümesi (devalüasyon hariç) %24,1 oldu.
Kredi hacmi de genişledi. 1 Ocak 2021 itibarıyla toplam kredi hacmi 2017 yılına göre %150 arttı. Kredilerin reel büyümesi yıllık ortalama %38,6 oldu. Bireysel kredi hacmi %304, sanayiye verilen kredi hacmi %126, ticaret ve hizmetler sektörlerindeki kredi hacmi ise %280 artış gösterdi.
Aynı dönemde mevduatın yıllık ortalama reel büyüme oranı ise %18,5 olmuştur. 1 Ocak 2021 itibarıyla %24’ü gerçek kişilerin mevduatı, %76’sı tüzel kişilerin mevduatıdır. Ancak, hanehalkı mevduatının büyüme hızı son yıllarda önemli ölçüde hızlanmıştır. Ulusal para cinsinden ise 2018’de %38,2, 2019’da %45,2, 2020’de %31,7 olarak gerçekleşti. Döviz cinsinden mevduat hacmi 2018’de %2, 2019’da %40,1, 2020’de %27,7 arttı.
Döviz politikasının serbestleştirilmesi sonucunda bankacılık sektöründe dolarizasyon düzeyi önemli ölçüde azalmıştır. 2017 yılında bankaların döviz varlıklarının toplam aktifler içindeki payı %64 iken, 2020 yılında bu gösterge %50,2’ye, kredilerin döviz cinsinden payı %62,3’ten %49,9’a, mevduatın yabancı para cinsinden payı %48,4’ten %43,1’e geriledi.
Uluslararası sermaye piyasasına giriş
Özbekistan hükümeti tarafından Şubat 2019’da 1 milyar ABD doları tutarındaki Eurobond’un başarılı bir şekilde yerleştirilmesinin ardından, birkaç ticari banka uzun vadeli sermaye artırmak için uluslararası piyasaya girdi.
Kasım 2019’da Uzpromstroybank, Londra Menkul Kıymetler Borsası’nda 300 milyon Eurobond tutarında Eurobond ihraç eden ilk ticari banka oldu. Ekim 2020’de NBU (National Bank of Uzbekistan), Londra Menkul Kıymetler Borsası’ndan 300 milyon dolar topladı. Kasım ayında, Ipoteka Bank ayrıca 300 milyon dolarlık Eurobond ihraç etti.
Devam eden reformlar sonucunda Özbekistan finans sektörünün artan yatırım çekiciliği yabancı yatırımcıların ilgisini çekmiştir. 2018 yılında, İsviçre şirketi ResponsAbility Investments tarafından yönetilen ve geliştirme yatırımlarında uzmanlaşmış bir anonim şirket, Hamkorbank’ın %7,66 hissesini IFC’den satın almıştır. 2019 yılında Halyk Bank of Kazakistan, Taşkent’te Tenge Bank’ın bir iştirakini kurdu. TBC Bank (Gürcistan), Özbekistan’daki ilk dijital banka olarak Taşkent’teki şubesini açtı. 2020 yılında, Deutsche Investitions- und Entwicklungsgesellschaft mbH, DEG ve Triodos Investment Management, 25 milyon ABD Doları tutarında yeni ihraç edilmiş hisse satın alarak Ipak Yuli Bank’ın kayıtlı sermayesine yatırım yaptı.
Bankaların özelleştirilmesi
Özbekistan’ın bankacılık sektöründeki olumlu eğilimler son yıllarda güçlenmiş olsa da, devletten alınan fonların devlet ortaklı ticari bankalardaki payı yüksek kalmaya devam ediyor.
Özbekistan’ın bankacılık sistemi yüksek bir yoğunlaşma ile karakterize edilir: tüm banka varlıklarının %84’ü hala devlet hisseli bankalara ve %64’ü 5 devlet bankasına (National Bank, Asaka Bank, Promstroy Bank, Ipoteka Bank ve Agrobank) aittir. Kamu bankaları mevduatının kredilerdeki payı %32,9’dur. Karşılaştırma için, özel bankalarda bu oran yaklaşık %96’dır. Aynı zamanda bireylerin mevduatı, bankacılık sistemindeki toplam mevduatın sadece %24’ünü, yani GSYİH’nın %5’ini oluşturmaktadır.
Bu nedenle, bankacılık sektörünün kamu katılımını azaltarak ve özel sektörün rolünü güçlendirerek reformları derinleştirmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, geçen yıl Cumhurbaşkanı, devlete ait bankaların özelleştirilmesini sağlayan Özbekistan bankacılık sisteminde reform yapılmasına ilişkin bir kararname yayınladı. Kararname, 2025 yılına kadar bankaların toplam aktifleri içinde devlet dışı bankaların payının mevcut %15’ten %60’a, bankaların özel sektöre olan yükümlülüklerinin payının %28’den %70’e, kredi veren banka dışı kredi kuruluşları payının ise %0,35’ten %4’e çıkarılmasını öngörüyor. Özellikle Ipoteka Bank, Uzpromstroybank, Asakabank, Aloqabank, Qishloq Qurilish Bank ve Turonbank özelleştirilecek.
Devlete ait ticari bankaların dönüştürülmesi ve özelleştirilmesine yönelik Proje Bürosu, Özbekistan Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı bünyesinde kurulmuştur. Kuruluş, uluslararası danışmanlarla çalışma ve uluslararası finans kuruluşları ve potansiyel yabancı yatırımcılarla anlaşmalar yapma hakkına sahiptir. Ipoteka Bank’ın özelleştirilmesini desteklemek için IFC, 2020’de 35 milyon dolarlık bir kredi tahsis etti. EBRD, Uzpromstroybank’a özelleştirme, hazine operasyonlarının iyileştirilmesi ve varlık yönetimi konularında tavsiyelerde bulunuyor. Banka, çalışanların katılımı olmadan kredi işlemlerini gerçekleştirmeye izin veren aracılık hizmetlerini başlatmıştır.
Özbekistan’da önümüzdeki yıllarda bankacılık sektörünün özelleştirilmesi ile rekabet gücünün artması ve kalkınma yolunda yabancı yatırımın çekilmesine aktif olarak katkıda bulunulması beklenmektedir.
Son olarak, Özbekistan bankacılık sektöründe pandeminin etkisiyle meydana gelen değişiklikleri belirtmekte fayda var. Dünyanın geri kalanında olduğu gibi Özbekistan’da da salgın, bankaların dijitalleşmeye, uzaktan bankacılık hizmetlerinin geliştirilmesine ve müşteri hizmetleri algoritmalarının yeniden yapılandırılmasına doğru dönüşümünü teşvik etti. Özellikle, 1 Ocak 2021 itibariyle, uzaktan hizmet kullanıcılarının sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre %30 artarak 14,5 milyonu (aralarında 13,7 milyonu bireysel, 822 bini ticari işletme) buldu. Merkez bankası tarafından dijital bankalar ve şubeler için lisans verilmesi, finans ve bankacılık sisteminin daha fazla dijitalleşmesine de katkıda bulundu.
https://www.eureporter.co/world/uzbekistan/2021/10/15/uzbekistan-is-reforming-the-banking-sector/